Όταν αναφερόμαστε στα «Στενά» και ειδικά στο νομικό καθεστώς τους, εννοούμε τα
Στενά των Δαρδανελίων, τα
Στενά του Βοσπόρου και τη
Θάλασσα του Μαρμαρά.
Το συνολικό τους μήκος είναι περίπου 330 χιλιόμετρα και, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, είναι μια από τις νευραλγικότερες περιοχές της ευρύτερης Βαλκανικής Χερσονήσου. Πάντοτε δε, αποτελούσαν και αποτελούν σημείο τριβής καθώς δίνουν την δυνατότητα διέλευσης πλοίων από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μεσόγειο και αντίστροφα.
Η Θάλασσα του Μαρμαρά είναι μια κλειστή θάλασσα που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία. Καλύπτει όλη τη θαλάσσια περιοχή από την Καλλίπολη μέχρι τη Νικομήδεια σε εκταση 11.350 χλμ². Το συνολικό ανάπτυγμα της ευρωπαϊκής ακτής της είναι περίπου 130 μίλια, ενώ της ασιατικής ακτής περίπου τα 300 μίλια.
Τα Στενά των Δαρδανελίων έχουν μήκος 70 χιλιόμετρα και πλάτος 1300 – 2000 μέτρα.
Τα Στενά του Βοσπόρου έχουν μήκος 31 χιλιόμετρα και πλάτος 770 – 1500 μέτρα.
Διέρχονται, κάθε χρόνο από αυτά, περισσότερα από 50.000 πλοία τα οποία αναγκάζονται να αλλάζουν 12 φορές πορεία με στροφές που φθάνουν τις 80 μοίρες και ταχύτητες που πέφτουν και στα 7 μίλια. Τα στοιχεία αυτά τα κατατάσσουν σε ένα από τα πιο επικίνδυνα ναυτικά περάσματα του κόσμου. Άλλωστε, το πρόβλημα αυτών των Στενών ήταν που γέννησε το 1994, την ιδέα κατασκευής του πετρελαιαγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη.
Για την ιστορία, αναφέρουμε τις δυο πιο πολύνεκρες συγκρούσεις πλοίων που συνέβησαν στα Στενά. Το Δεκέμβριο του 1960 με 28 νεκρούς και το Νοέμβριο του 1979 με 42 νεκρούς. Η πιο πρόσφατη, έγινε στις 22 Ιουλίου 2015, μεταξύ δύο τουρκικών φορτηγών πλοίων, όπου βυθίστηκε το ένα και έχασε τη ζωή του ένας ναυτικός.
Το νομικό καθεστώς που διέπει τη ναυσιπλοΐα στα Στενά, έχει αλλάξει πολλές φόρες στο διάβα του χρόνου.
Ξεκίνησε με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ –Καϊναρτζή (1774).
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, έγινε προσπάθεια να αλλάξει με τη Συνθήκη των Σεβρών (1920), η οποία όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ.
Με τη Συνθήκη της Λοζάννης (Ιούλιος 1923) ορίστηκε, μεταξύ άλλων, πως η διέλευση των πλοίων θα ήταν ελεύθερη, ενώ μια Διεθνής Επιτροπή θα επιτηρούσε την τήρηση των συμφωνιών.
Η Συνθήκη του Μοντρέ (Ιούλιος 1936), που ισχύει μέχρι σήμερα, περιέχει ιδιαίτερα πολύπλοκες ρυθμίσεις ως προς τη διέλευση των αλλοδαπών πλοίων, που δίνουν στην Τουρκία το δικαίωμα, ως παράκτιο κράτος, να κάνει το δικό της παιχνίδι.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που τέθηκε σε ισχύ το Νοέμβριο του 1994, για το θέμα των Στενών Διεθνούς Ναυσιπλοΐας αναφέρει (άρθρο 35 παρ. γ) ότι «δεν θίγεται το νομικό καθεστώς τους όπου η διέλευση ρυθμίζεται από ισχύουσες διεθνείς Συμβάσεις που ισχύουν από μακρού και που ειδικά αφορούν τέτοια στενά». Συνεπώς η Συνθήκη του Μοντρέ παραμένει σε ισχύ χωρίς περαιτέρω τροποποιήσεις.
Τα κυριότερα σημεία της είναι :
- Αναγνωρίζεται η ελευθερία διέλευσης όλων των εμπορικών πλοίων σε καιρό ειρήνης
- Αναγνωρίζεται η ελευθερία διέλευσης όλων των πολεμικών πλοίων σε καιρό ειρήνης κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις όπως, η προειδοποίηση των Τουρκικών Αρχών αλλά με χρονικούς περιορισμούς και ανάλογα με τον τύπο του πλοίου και τις τεχνικές προδιαγραφές του
- Σε περίοδο πολέμου, αν η Τουρκία είναι εμπόλεμη, η διέλευση πολεμικών πλοίων είναι στην κρίση της Τουρκίας. Εάν είναι ουδέτερη, αναγνωρίζεται το δικαίωμα διέλευσης μόνο των πολεμικών πλοίων των ουδετέρων.
- Η διέλευση των πολεμικών πλοίων των εμπολέμων γενικά απαγορεύεται αλλά επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση, η διέλευση πλοίων που εκτελούν αποστολή κατ’ εντολή της Κοινωνίας των Εθνών (σήμερα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ)
Κατά καιρούς υπήρξαν αντεγκλήσεις σχετικά με τη νομιμότητα διέλευσης ορισμένων τύπων πλοίων και μάλιστα πολεμικών της Ρωσίας και των ΗΠΑ και η Τουρκία επανειλημμένα παραβίασε τη Συνθήκη κατά το δοκούν.
Όλα όμως αυτά πέρασαν, ευτυχώς, χωρίς επιπτώσεις.
Τώρα, με τις γνωστές εξελίξεις, τι θα γίνει και που θα οδηγηθούμε ;
Αλεξανδρούπολη Νοέμβριος 2015
ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Υποναύαρχος Λ.Σ (ε.α)
