Στα άδυτα της Αγίας Σοφίας με μια κάμερα

   

«Έμεινα άφωνος, δεν πίστευα στα μάτια μου. Ήταν σα να βρέθηκα στον 5ο μ.Χ αιώνα».

Με τα λόγια αυτά ο ειδικός σε ιστορικά ντοκιμαντέρ, Göksel Gülensoy (Γκιοκσέλ Γκιουλένσοϊ), μου περιέγραψε την συγκλονιστική εμπειρία από την πρώτη κατάδυση του, το 1998, στα έγκατα του ιστορικού και θρυλικού ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη...

Τον Göksel τον συνάντησα στο πρόσφατο ταξίδι μου στην Πόλη, στις αρχές Ιανουαρίου. Είναι ανοιχτόκαρδος και απλός, παρόλο ότι «γράφει ιστορία», καθώς είναι ο πρώτος άνθρωπος που πήρε το ρίσκο της πρώτης έρευνας στον υπόγειο χώρο του μεγάλου μνημείου της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όπου ουδείς έφθασε μέχρι σήμερα. «Με ενδιαφέρει η ιστορία, δεν ψάχνω για θησαυρούς», τόνισε.

Όπως μου ανέφερε όλα ξεκίνησαν γύρω στο 1996, όταν ο αρχαιολόγος Ihsan Tuney του είπε: «Για την Αγία Σοφία έχουν γίνει πολλά ντοκιμαντέρ, κανένα όμως για το τι υπάρχει κάτω από το μνημείο. Είναι μια πρόκληση για σένα, γιατί είσαι τολμηρός». Μετά από προσπάθειες δύο χρόνων ο Göksel εξασφάλισε άδεια από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού για να κάνει κατάδυση στα «άδυτα» της Αγίας Σοφίας και με την κάμερα του να τα καταγράψει. Πριν από κάθε κάθοδο, λέει, ο ίδιος και οι τρεις δύτες - συνεργάτες του κάνουν ειδικό εμβόλιο και είναι εφοδιασμένοι κατά την εξερεύνηση τους με ενέσεις, γιατί υπάρχουν φίδια και σκορπιοί.

«Ανέκαθεν είχα έρωτα για την Αγία Σοφία. Ήξερα ότι θα ήταν μια μακροχρόνια σχέση. Πρώτα έπρεπε να την δω με τα ίδια μου τα μάτια, να την γνωρίσω και το πιο σημαντικό να την ανακαλύψω. Κι αυτό έκανα. Με το πέρασμα του χρόνου, η αγάπη μετατράπηκε σε πάθος που με κυριαρχεί εδώ και χρόνια», δήλωσε ο Göksel. Κωνσταντινουπολίτης ο ίδιος, που γεννήθηκε και ζει στο Σκούταρι, στην Ασιατική πλευρά της Πόλης, ο Göksel επισημαίνει: «Η Κωνσταντινούπολη υπήρξε πρωτεύουσα τριών αυτοκρατοριών, γι’ αυτό και περιβάλλεται από μεγάλη αίγλη».

Με το υλικό, που συγκεντρώθηκε από τις κινηματογραφήσεις - η τελευταία κατάδυση θα γίνει αυτό τον μήνα - ο Göksel θα ετοιμάσει το μοναδικό μέχρι σήμερα ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Beneath the Hagia Sophia» (Στο άδυτα της Aγίας Σοφίας), διάρκειας 50 λεπτών, για το οποίο αναζητά χορηγό, καθώς θέλει να κρατήσει ο ίδιος τα πνευματικά δικαιώματα. Ο Göksel και οι συνεργάτες του επί 16 χρόνια κάνουν καταδύσεις σε δύο δεξαμενές, βάθους 10 και 12 μέτρων, που βρίσκονται κάτω από το κεντρικό κλίτος του ναού, ενώ ανακάλυψαν τουλάχιστον 20 διακλαδώσεις, τις οποίες δεν κατάφεραν να εξερευνήσουν.

Οι κινηματογραφήσεις με σύγχρονο εξοπλισμό έγιναν σε στενές σήραγγες, κρυπτοδωμάτια, δεξαμενές, ταφικούς θαλάμους και σε πηγάδια γεμάτα με νερό. «Τεχνικά, αντιμετωπίσαμε πολλές δυσκολίες. Δεν ξέραμε τι θα συναντήσουμε», είπε ο Göksel. Ωστόσο, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ο Τούρκος ντοκιμαντερίστας δηλώνει κατηγορηματικά ότι η επικοινωνία των στοών της Αγίας Σοφίας με τον Βόσπορο και τα Πριγκιπόννησα είναι ένας θρύλος. Με τη βοήθεια των καθηγητών της Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ihsan Tunay, Haluk Cetinkaya, αλλά και των υπευθύνων του Μουσείου της Αγίας Σοφίας εντοπίστηκαν δύο πιθανές είσοδοι για τις σήραγγες του ναού και η εξερεύνηση άρχισε.

Η πρώτη είσοδος βρέθηκε στο τμήμα του πρόναου και λίγα μέτρα πιο μακριά εντοπίστηκε η δεύτερη. Στα υπόγεια της Αγίας Σοφίας υπάρχουν πολλοί κίονες, εξαιρετικού κάλλους, παρεκκλήσια με σπαράγματα νωπογραφιών και δωμάτια.

Ο Göksel Gülensoy και η ομάδα του βρήκαν ένα τάφο, αλλά δεν είχαν αντιληφθεί τι είχαν ανακαλύψει. Αυτό το διαπίστωσε ο αρχαιολόγος Haluk Cetinkaya, όταν είδε τις εικόνες. Ήταν ο τάφος του Αγίου Αντιγόνου! Τελευταία αναφορά στον τάφο του αγίου είχε γίνει τον 13ο αιώνα από έναν Ρώσο περιηγητή. Επίσης, βρέθηκε ακόμη ένας τάφος, που εικάζεται πως ανήκει σε Πατριάρχη.

Στα ευρήματα συγκαταλέγεται και ένα στρατιωτικό παγούρι με ημερομηνία 1917. Οι Τούρκοι εκτιμούν ότι πολύ πιθανόν κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο στρατιώτες, που επισκέφθηκαν την Αγία Σοφία να έριξαν κατά λάθος τα παγούρια τους στη στέρνα στην προσπάθειά τους να πάρουν αγίασμα. Από την άλλη ένας Ρωμιός της Πόλης μου ανέφερε ότι σύμφωνα με τα λεγόμενα των παλαιοτέρων το 1919 πέντε Έλληνες αξιωματικοί, ανάμεσα σε αυτούς και ένας ιερέας, έκαναν τη μοναδική από την Άλωση Θεία Λειτουργία.

Σύμφωνα με τον Göksel ο σεναριογράφος του Kutsi Akilli ελπίζει ότι μπορεί να βρεθεί δωμάτιο της Αγίας Σοφίας, από όπου διέφυγε ο ιερέας στη Λειτουργία της 29ης Μαΐου 1453, όταν ο Μωάμεθ ο Πορθητής εισέβαλε στον ναό, αλλά και το δισκοπότηρο που χάθηκε κατά την Άλωση της Πόλης και η παράδοση το θέλει να βρίσκεται κάπου στα βάθη του ναού. Ο Akilli θεωρεί ότι το κρυφό δωμάτιο είναι το πιο σημαντικό από όλα. Δεν αποκλείει μάλιστα μέσα σε αυτό να βρίσκονται ακόμη και ιστορικές έρευνες που έγιναν τα βυζαντινά χρόνια καταγράφοντας στοιχεία για τον πληθυσμό και τις συνθήκες ζωής του.

του Αριστείδη Βικέτου

Δημοσιεύτηκε στην κυπριακή εφημερίδα Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ
Φωτογραφίες: Göksel Gülensoy

http://www.alexpolisonline.com/