22 Μαρτίου - ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΝΕΡΟΥ

Του Μάνδαλου Παναγιώτη. Βιολόγου, Αν. καθηγητή  2ο βάθμιας εκπαίδευσης Ξάνθης. e-mail: panosmandalos@yahoo.gr

Η παγκόσμια ημέρα νερού καθιερώθηκε το 1992 σε μια συνδιάσκεψη του ΟΗΕ που είχε σαν θέμα το περιβάλλον και την ανάπτυξη στο Ριο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας. Το νερό επονομαζόμενο και λευκός ή διαφανής χρυσός είναι το κύριο συστατικό για την ύπαρξη της ζωής στον πλανήτη. Στόχος της καθιέρωσης της ημέρας του νερού είναι να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες και ιδίως των αναπτυγμένων χωρών στο πρόβλημα αυτό. Ενώ ο αναπτυγμένος κόσμος θεωρεί δεδομένη την ύπαρξη του πόσιμου νερού στα σπίτια του, σαν δικαίωμα του, στον κόσμο το 18% (900 εκατομμύρια άνθρωποι), του παγκόσμιου πληθυσμού στερείται την πρόσβαση σε αυτό, ενώ στο 43% δεν υπάρχουνε δομές υγιεινής στην παροχή του πόσιμου νερού. Καθημερινά έχει υπολογιστεί ότι 6000 άνθρωποι και ιδίως παιδιά που είναι και τα ποιο ευαίσθητα πεθαίνουν από διάφορες αιτίες με αφορμή την κακή υγιεινή και κακή ποιότητα του νερού.

Το νερό όμως είναι ένα στοιχείο πολύτιμο γιατί ακριβώς είναι ένα στοιχείο ανακυκλώσιμο της φύσης.

97% του ολικού όγκου του νερού στη γη είναι αποθηκευμένο στους ωκεανούς, θάλασσες, σε μορφή αλμυρού νερού.

Το 2,97% σε μορφή παγετώνων, παγόβουνων και βαθιά στην γη απροσπέλαστο.

Μόνο το ο 0,03% είναι υπό μορφή γλυκού νερού αποθηκευμένο σε λίμνες, ποτάμια και υπόγεια νερά που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν πόσιμο νερό. Βέβαια αν υπάρχουν στην ατμόσφαιρα ή στο έδαφος ρυπογόνοι παράγοντες, τότε σίγουρα αυτή έρχεται στο ποτήρι μας.

Από τους βασικότερους διατροφικούς παράγοντες, αφού αποτελεί το 75% του ανθρώπινου σώματος. Στην βρεφική ηλικία αποτελεί το 90% του ανθρώπινου οργανισμού, ενώ σε  καθημερινή χρήση η πρόσληψη νερού από τον άνθρωπο ανέρχεται σε 850-2500ml/ημερησίως.

Είναι ο φυσικός διαλύτης και μεταφορέας των περισσότερων ουσιών του οργανισμού( πρωτεΐνες, λίπη, αιμοσφαίρια, κλπ).

Αποτελεί το 60% του βάρους ενός δένδρου και το 50-75% των ζωικών οργανισμών.

Μικροοργανισμοί όπως μικρόβια και ιοί μπορεί να προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα (Ακατέργαστα λύματα από ανθρώπινη ή ζωική παρέμβαση, ανεξέλεγκτοι σκουπιδότοποι, κλπ)

Χημικά στοιχεία όπως βαρέα μέταλλα και άλλα χημικά στοιχεία, μπορεί να είναι φυσικής προέλευσης ή ανθρώπινης παρέμβασης (αλόγιστη διαχείριση των σκουπιδιών, αλόγιστη χρήση αστικών ακατέργαστων λυμάτων κλπ).

Ας δούμε και μερικούς παράγοντες που επηρεάζουν την δημόσια υγεία και φυσικά την ποιότητα του πόσιμου νερού.

Για τα ιχνοστοιχεία που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα το Αρσενικό είναι ένα από τα επικινδυνότερα στοιχεία και μπορεί να προέρχεται από χρησιμοποιημένα παρασιτοκτόνα ή από τα συντηρητικά που χρησιμοποιούνται στην κατεργασία του ξύλου. Υπάρχει και σε φυσική μορφή στο περιβάλλον και μπορεί πολλές φορές να εντοπισθούν νερά φυσικά (επίγεια ή υπόγεια) με υψηλά ποσοστά Αρσενικού λόγου του ότι η περιοχή είναι πλούσια σε πετρώματα που περιέχουν Αρσενικό. Νερά λιμνών ή ποταμών ή και υπόγεια νερά, μπορεί να μολυνθούν από την απορροή των νερών της βροχής που προέρχονται από σκουπιδότοπους ή από αλόγιστες εναποθέσεις τοξικών σκουπιδιών. Έχουν εντοπισθεί αυξημένα ποσοστά Αρσενικού σε νερά κοντά σε εκκοκκιστήρια βαμβακιού λόγω της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων στο βαμβάκι. Το όριο στο πόσιμο νερό είναι τα 10μg/l ή 0,01ppm.

Είναι καρκινογόνο και ευθύνεται για τον καρκίνο του πνεύμονα  και του δέρματος. Επίσης μακρά  έκθεση επιφέρει διαβήτη, ηπατικές παθήσεις και νευρολογικά προβλήματα.

Ένα άλλο τοξικό στοιχείο της κατηγορίας αυτής είναι ο Υδράργυρος, με την επικινδυνότερη μορφή του που θεωρούνται οι ατμοί υδραργύρου και εισπνεόμενοι μπορούν να ανιχνευτούν στο αίμα. Χρησιμοποιείται στα χρώματα σαν αντιμυκιτιακό και στις μπαταρίες. Επίσης πολλά θαλάσσια είδη , λόγου της μόλυνσης των θαλασσών περιέχουν υδράργυρο. Στην Ιαπωνική πόλη της Μιναμάτα το 1950 από διαρροή υδραργύρου στην θάλασσα από εργοστάσιο πλαστικών, χιλιάδες γάτες βρέθηκαν νεκρές διότι είχαν φάει ψάρια μολυσμένα με υδράργυρο, ενώ σε μετρήσεις στο αίμα των κατοίκων παρατηρήθηκε αύξηση του υδραργύρου έως και 10 φορές πάνω από τα επιτρεπτά όρια.   Περισσότερο εκτεθειμένα είναι τα ψάρια του γλυκού νερού και ιδίως σε ποτάμια και λίμνες όπου χύνονται ανεξέλεγκτα λύματα ανθρώπινης προέλευσης.  Έχει επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία με κινητικά προβλήματα, απώλεια μνήμης, βλάβες στα νεφρά και στο νευρικό σύστημα.

Το Κάδμιο είναι ένα άλλο τοξικό βαρύ μέταλλο που βρίσκεται στην ατμοσφαιρική σκόνη και μπορεί να μπει στον οργανισμό μας εισπνεόμενο. Ακόμη μπορεί να παρασυρθεί και από την βροχή και να επιμολύνει τον υπέργειο ή υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Σαν πηγή ρύπανσης είναι η καύση πλαστικών και αποβλήτων η χρήση φωσφορικών λιπασμάτων. Το Κάδμιο κατακρατείται από τον οργανισμό μας σε ποσοστό 25-35% και είναι σε συνάρτηση με τον καρκίνο των πνευμόνων. Σε χρόνια  έκθεση μπορεί να επιφέρει βλάβες στα οστά  στην καρδιά και στο αίμα (αναιμίες). Τα όρια στο πόσιμο νερό είναι 5 ppm.

Το χρώμιο ένα από τα ιχνοστοιχεία που απασχόλησε και την Ελληνική κοινή γνώμη με την υπόθεση του ποταμού Ασωπού και τα λύματα με εξασθενές χρώμιο.  Στις Η.Π.Α μια ανάλογη υπόθεση ονομαζόμενη «Υπόθεση Erin Brockovitch» έλαβε μέρος τον Δεκέμβριο του 1987, όταν η εταιρεία Pacific Gas Company (PG&E), η παγκοσμίως μεγαλύτερη εταιρεία παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου, ενημέρωσε τις αρχές της Καλιφόρνιας, ότι ανιχνεύτηκε  εξασθενές χρώμιο σε επίπεδα 580 μg/L [το ανώτατο επιτρεπτό όριο για το ολικό χρώμιο που θέτει η πολιτεία είναι 50 μg/L] σε ένα σημείο ελέγχου των υπόγειων υδάτων. Το Cr(VI) χρησίμευε ως αντιδιαβρωτικό σε ψυκτικούς πύργους του σταθμού συμπίεσης του φυσικού αερίου της πόλης Hinkley στην έρημο Mojave.

Οι κάτοικοι του Hinkley παρουσίαζαν μια σειρά από προβλήματα υγείας: ηπατικά, καρδιακά, αναπνευστικά, αναπαραγωγικά, γυναικολογικούς καρκίνους, καρκίνους στον εγκέφαλο, στα νεφρά, στο γαστρεντερικό σύστημα, ασθένεια Hodgkins, αποβολές, ενώ η εταιρία ισχυρίζοταν ότι τα προβλήματα υγείας δεν είχαν σχέση με τα λύματα του σταθμού. Ωστόσο, μέχρι το 1972 η PG&E εν γνώσει της είχε αποθηκευτεί  370 εκατομμύρια γαλόνια λυμάτων που περιείχαν Cr(VI) σε μη στεγανοποιημένες δεξαμενές με αποτέλεσμα το τοξικό Cr(VI) να ρυπάνει τα υπόγεια ύδατα του Hinkley.

Μετά από μαζική κατάθεση μήνυσης από τους κατοίκους της πόλης το 1993 και τις προσπάθειες μίας υπαλλήλου τοπικής δικηγορικής εταιρείας, της Erin Brockovivich, που άρχισε να ερευνά προσωπικά την υπόθεση αποδεικνύοντας την ενοχή της εταιρείας και υποχρεώνοντας την να πληρώσει το μυθικό ποσό για την εποχή των 333 εκατομμυρίων δολαρίων  σε 648 κατοίκους και να αναλάβει όλα τα έξοδα απορρύπανσης καθώς και την υποχρέωση της διακοπής χρήσης του εξασθενούς χρωμίου.

Στην Ελλάδα, ρυθμίζονται με την ΚΥΑ 4859/726, οι εκπομπές ολικού χρωμίου από απόβλητα βιομηχανιών σε υδάτινους αποδέκτες, σε συγκεντρώσεις που κυμαίνονται (ανάλογα με τον αποδέκτη) από 0,6 έως 3 mg/L.

Ο μόλυβδος είναι ένα άλλο τοξικό στοιχείο που χρησιμοποιείται ευρέως από τον άνθρωπο. Ιστορικά λέγεται ότι συνέβαλε και στην πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μια και χρησιμοποιούταν στα ποτήρια κρασιού από την αριστοκρατία, σαν επικάλυψη γιατί έδινε μια γλυκιά γεύση στο κρασί καθώς και όλα τα δίκτυα νερού οι σωληνώσεις ήταν από μόλυβδο. Ήταν ευρέως χρησιμοποιούμενος και στις συγκολλήσεις.

Σήμερα μπορούμε να βρούμε τον μόλυβδο με την μορφή του τετρααιθυλικού μολύβδου που χρησιμοποιούνταν μέχρι πριν μερικά χρόνια σαν πρόσθετο στη βενζίνη, στα τενεκεδάκια τροφίμων σαν συγκολλητικό μετάλλων (καλάι), σε μπογιές, σε καλλυντικά (πολλά αναγράφουν Free Pb, δηλ. χωρίς μόλυβδο), σε παραδοσιακά γιατροσόφια, σε συστήματα νερού, σε λούστρα κεραμικών και σε κρυστάλλινα δοχεία( πολλά αναγράφουν τα ποσοστά μολύβδου).

Η απορρόφηση μόλυβδου από το παιδί είναι αυξημένη. Το αναπτυσσόμενο Κεντρικό Νευρικό σύστημα του παιδιού είναι εκτεθειμένο εφ’ όσον ο φραγμός αίματος – εγκεφάλου στο μικρό παιδί μέχρι της ηλικίας των 36 μηνών, δεν είναι πλήρης, και με ευκολία διαπερνάτε από τον μόλυβδο.

H Π.Ο.Υ εκτιμά ότι το 3,5% της παγκόσμιας πνευματικής καθυστέρησης που παρατηρείται σε παιδία του τρίτου κόσμου οφείλεται σε αυξημένα ποσοστά μολύβδου στο αίμα.

Παρεμβαίνει στο μεταβολισμό του σιδήρου και του ασβεστίου και στην λειτουργία πολλών ενζύμων.

H τοξικότητα του μόλυβδου είναι μεγάλη και μπορεί να προκαλέσει βλάβες σε Κ.Ν.Σ, γαστρεντερικό, αιματολογικό, νεφρά,, σκελετικό, αναπαραγωγικό σύστημα.

Το κυάνιο είναι ένα άλλο στοιχείο που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο. Υπάρχει στην φύση σε μικρές ποσότητες όπου δεν αποτελεί κίνδυνο σε ξηρούς καρπούς, κουκιά, φασόλια, φιστίκια, φακές βερίκοκα, ροδάκινα κλπ, ενώ παρουσιάστηκαν προβλήματα δηλητηρίασης σε ζώα που κατανάλωσαν υπερβολικές ποσότητες τριφυλλιού ή τεύτλων και κυρίως κατά την ανθοφορία τους, αλλά γενικώς δεν αποτελεί επικίνδυνο στοιχείο σε αυτές τις συγκεντρώσεις.

Παρασκευάζεται κυρίως σαν κυανιούχο νάτριο και είναι στερεό μη πτητικό, ενώ στην κανονική του μορφή είναι αέριο, εύφλεκτο και τοξικό με χαρακτηριστική οσμή πικραμύγδαλου. Περίπου 1.300.000 τόνοι κυανιούχου νατρίου παράγονται ετησίως και το 18% χρησιμοποιείται στη μεταλλευτική βιομηχανία. Οι ναζί το χρησιμοποιούσαν για τις μαζικές εξολοθρεύσεις στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως με την μορφή του Zyclon B. Μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές στην περιοχή μας ήταν και αυτή στην Ρουμανία, όταν από λίμνη τελμάτων από το ορυχείο για την εξόρυξη χρυσού στην Baia Mare διέρρευσαν στον ποταμό Zsamos

(παραπόταμο του Δούναβη) 100.000 m3 τοξικά απόβλητα από βαρέα μέταλλα και κυάνιο. Αποτέλεσμα τα νερά να μολυνθούν και τρεις χώρες να απαγορεύσουν την οποιαδήποτε χρήση του νερού του Δούναβη (Ουγγαρία, Σερβία και Ρουμανία). Τα όρια σε κυάνιο είχαν ανέλθει σε 126 ppm, δηλαδή πολλές φορές πάνω από τα επιτρεπτά όρια (0,1 ppm για το πόσιμο νερό), ενώ χιλιάδες ψάρια και υδρόβια πουλιά βρήκαν τον θάνατο.     

Ένα από τα βασικότερα και τοξικότερα χλωροπαράγωγα είναι οι Διοξίνες

( TCDD ή 2,3,7,8-τετραχλωρο-διβενζο-1,4-διοξίνη) και τα πολυισόμερα  τους. Είναι στερεάς μορφής σαν λευκή σκόνη και είναι αδιάλυτη στο νερό. Καταστρέφεται σε θερμοκρασία πάνω από 800ºC. Στην φύση μπορεί να παρασκευασθεί όταν καίγονται σκουπίδια , δάση, κλπ όπου ενώνονται ο άνθρακας και το χλώριο σε ποιο χαμηλές θερμοκρασίες και έχουμε τον σχηματισμό ισόμερων διοξίνης. Στις καύσεις αστικών σκουπιδιών έχουμε παράγωγα τις διοξίνης γιατί καίγονται μαζί πλαστικά, παρασιτοκτόνα κλπ. Σε μετρήσεις που έγιναν  μετά από πυρκαγιές σε δάση βρέθηκαν τιμές μέχρι και πέντε φορές υψηλότερες από τις κανονικές στα επίγεια νερά. Η σκόνη μπορεί να μεταφερθεί από την τέφρα και τον αέρα και να εισέλθει στις επιφάνειες ή να εισέλθει με την βροχή στα υπόγεια ή επιφανειακά νερά. Η διοξίνη προκαλεί προβλήματα σε τρισεκατομιριοστά (ppt) όταν αποθηκευτεί στον οργανισμό μας

(συνήθως συγκεντρώνεται στο λιποειδή ιστό). Είναι καρκινογόνος προκαλεί εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος και σοβαρές διαταραχές στο νευρικό σύστημα.

Άλλα ιχνοστοιχεία όπως αμμωνιακά, νιτρικά , φωσφορικά και νιτρώδη μπορεί να αυξηθούν λόγω της ανθρώπινης και αλόγιστης διαχείρισης των αστικών αποβλήτων στερεών ή υγρών ή της χωρίς μέτρο χρησιμοποίησης φωσφορικών ή νιτρικών λιπασμάτων στην γεωργία που με τα νερά της βροχής μπορεί να μολύνουν τα υπόγεια ή υπέργεια νερά

Ο συνεχής εμπλουτισμός των υδάτων  με θρεπτικά στοιχεία μπορεί να προκαλέσει  ευτροφισμό αλγών και άλλων οργανισμών. Η  ύπαρξη όλων αυτών των απαραίτητων  θρεπτικών υλικών  στο νερό  προκαλεί υπέρμετρη  ανάπτυξη  των φυτικών κυρίως οργανισμών  με διατάραξη της υπάρχουσας ισορροπίας. Αυτό οδηγεί στο γήρας της λίμνης. Βέβαια οι χρονικές περίοδοι για όλα αυτά μπορεί να είναι και χιλιάδες χρόνια, αυτό εξαρτάται από την  περιεκτικότητα και την ποσότητα των θρεπτικών υλικών που εισρέουν στην λίμνη.

    Όταν δεν υπάρχουν  επιδράσεις από ανθρώπινους  παράγοντες  ο ευτροφισμός  είναι ένα αργό φυσικό φαινόμενο. Μπορεί όμως να αποτελεί αποτέλεσμα ρυπάνσεως όταν η αύξηση των θρεπτικών συστατικών προέρχεται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

    Δραστηριότητες οι οποίες προκαλούν το φαινόμενο  αποτελούν η χρήση των λιπασμάτων στα χωράφια ( νιτρικά φωσφορικά άλατα), η χρήση των απορρυπαντικών  ( φωσφορικά άλατα) οπότε παρατηρείται απότομη  αύξηση των φυτικών οργανισμών σε μια λίμνη με μια όπως ονομάζεται <<άνθιση>>   του  άλγους. Επίσης  παθογόνοι μικροοργανισμοί ευνοούνται στο νερό από ορισμένους παράγοντες, όπως το ουδέτερο ph, η παρουσία οργανικής ίλης που είναι η τροφή τους, καθώς και η ύπαρξη θρεπτικών συστατικών, όπως είναι το άζωτο και ο φώσφορος, τα οποία είναι απαραίτητα στη βιοσύνθεση τους.

Έτσι ανεξέλεγκτοι σκουπιδότοποι μπορεί να αυξήσουν κατά μεγάλο νούμερο διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς και να καταστήσουν ακατάλληλα τα υπόγεια ή τα επιφανειακά νερά..

Σαν απολύμανση λοιπόν ορίζεται η επεξεργασία που έχει σαν σκοπό την διατήρηση των μικροοργανισμών ενός κλειστού ή ανοικτού δικτύου νερού σε επίπεδα που δεν επηρεάζουν την διεργασία και είναι ακίνδυνα για την υγεία.
gkatzios