Η ΑΡΜΟΝΙΑ, Ο ΓΑΜΟΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΔΜΟ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ - του αρχαιολόγου Δημήτρη Μάτσα

εικόνα 1η

Τα διαθέσιμα στην έρευνα στοιχεία για την Αρμονία και τον γάμο της με τον Κάδμο καθώς και για το ρόλο που έπαιξε στη λατρεία και τη μύηση στα μυστήρια των Μεγάλων Θεών χαρακτηρίζονται από την αποσπασματικότητα και τις διαφορές στην πληροφόρηση της γραπτής παράδοσης, αλλά και τον υποθετικό χαρακτήρα της εικονογραφικής ερμηνείας της παρουσίας τους στο Ιερό των Μεγάλων Θεών, όπου το αποσπασματικό υλικό που διασώθηκε έως τις μέρες μας δεν προσφέρεται για πειστικές ερμηνείες.

Η γραπτή παράδοση της Σαμοθρακίτικης εκδοχής του μύθου του Κάδμου και της Αρμονίας αναφέρεται σε δυο κυρίως πηγές: τον Διόδωρο Σικελιώτη (μέσα 1ου αι. π.Χ.) και τον Νόννο (5ος αι. μ.Χ.), ενώ ο μύθος ήταν γνωστός τουλάχιστον από τον 5ο αι. π.Χ., όταν για πρώτη και μοναδική φορά γίνεται υπαινιγμός του ρόλου του στις γιορτές ή τα μυστήρια της Σαμοθράκης. 

Η αρχαιολογική τεκμηρίωση της εικονογραφικής παρουσίας της Αρμονίας επικεντρώνεται σε δυο από τα σημαντικότερα μνημεία του Ιερού των Μεγάλων Θεών, το Κτίριο του Τελετουργικού Χορού και το Ἱερόν. 

Τα κείμενα συμφωνούν στην άφιξη του Κάδμου στη Σαμοθράκη στο πλαίσιο της αναζήτησης της αδελφής του Ευρώπης, η οποία είχε απαχθεί από τον Δία, και τη συνάντησή του με την Αρμονία στο νησί. Η τελευταία ήταν εκεί είτε ως κόρη της Ηλέκτρας και του Δία ή ως καρπός του παράνομου έρωτα του Άρη και της Αφροδίτης. 

Μετά τη συνάντησή τους στη Σαμοθράκη, τα κείμενα διαφέρουν παρουσιάζοντας τρεις εκδοχές: 

α) ο Κάδμος απάγει την κόρη της Ηλέκτρας και του Δία Αρμονία, φεύγει από τη Σαμοθράκη και φτάνει στη Θήβα χωρίς να γίνεται αναφορά στον γάμο· 

β) ο Κάδμος παντρεύεται στη Σαμοθράκη την κόρη της Ηλέκτρας και του Δία Αρμονία και μετά τον γάμο φτάνει στη Θήβα· 

γ) ο Κάδμος παίρνει από τη Σαμοθράκη την κόρη του Άρη και της Αφροδίτης Αρμονία και την παντρεύεται μετά την άφιξη στη Θήβα ή στη Λιβύη. 

Ο Διόδωρος Σικελιώτης είναι ο μόνος, ανάμεσα σε όσους τοποθετούν τον γάμο του Κάδμου και της Αρμονίας στη Σαμοθράκη, ο οποίος διηγείται τις λεπτομέρειες της εξέλιξης αυτής της γιορτής. Σύμφωνα με τη διήγησή του, οι θεοί γιόρτασαν τότε για πρώτη φορά ένα τραπέζι γάμου. 

Τα γαμήλια δώρα ήταν ο σπόρος των δημητριακών εκ μέρους της Δήμητρας, η λύρα από τον Ερμή, το περιδέραιο, ο πέπλος και οι αυλοί από την Αθηνά. Η μητέρα της νύφης πρόσφερε τα ἱερὰ της Μεγάλης Μητέρας των Θεών με τα κύμβαλα, τα τύμπανα και ό, τι είναι απαραίτητο για τα όργια. Ο Απόλλωνας και οι Μούσες έπαιξαν μουσική, ενώ οι άλλοι θεοί ήταν ομόφωνα υπέρ αυτού του γάμου. 

Τα δεδομένα της αρχαιολογικής έρευνας στο Ιερό των Μεγάλων Θεών που ίσως συνδέονται με τον μύθο του Κάδμου και της Αρμονίας, επικεντρώνονται σε δύο σημαντικά κτίρια της κεντρικής ρεματιάς του Ιερού των Μεγάλων Θεών, το Κτίριο του Τελετουργικού Χορού και το Ἱερόν. 

Το Κτίριο του Τελετουργικού Χορού που έφερε πλούσια γλυπτή διακόσμηση, κατά μία άποψη χρησιμοποιούνταν για την εκτέλεση τελετουργικών χορών και στη διάρκεια της ετήσιας γιορτής, για την παράσταση ενός τελετουργικού δράματος με τον γάμο του Κάδμου και της Αρμονίας, ενώ έχει επίσης, σύμφωνα με άλλη άποψη, ταυτιστεί με το Τελεστήριον του Ιερού των Μεγάλων Θεών, όπου η Τελετὴ έπαιρνε τη μορφή της αναζήτησης της Αρμονίας που κατέληγε στην επιφάνειά της μαζί με τον απαγωγέα της Κάδμο και τους αδελφούς της. 

Η ζωφόρος με τις νέες γυναίκες που χορεύουν (εικ. 1) πρέπει να αντανακλά την τελετουργία στο εσωτερικό του ή μπορεί να ερμηνευτεί και ως γαμήλιος χορός, ο οποίος αναφέρεται στον γάμο του Κάδμου και της Αρμονίας. Σύμφωνα με μία άποψη, το πρόγραμμα της διακόσμησης της φατνωματικής οροφής του προστώου του Κτιρίου του Τελετουργικού Χορού περιλάμβανε αναπαράσταση θεοτήτων, μυθικών μορφών και ηρωικών μυστών: ανάμεσα στα ανάγλυφα κεφάλια που διακοσμούσαν τα καλύμματα των φατνωμάτων αναγνωρίστηκε και η Αρμονία (εικ. 2). Το κτίριο που είναι γνωστό ως το Ἱερὸν, θεωρήθηκε ως το κτίριο του τελικού σταδίου της μύησης, της Ἐποπτείας, ως μαντείο, ως ναός του Διονύσου, ή ως ναός των Μεγάλων Θεών – Καβείρων. Στα γλυπτά του βόρειου αετώματος, κατά την άποψη των τελευταίων του ανασκαφέων, αναγνωρίζεται η παράσταση ενός μύθου που σχετίζεται με την καθιέρωση της μυστηριακής λατρείας στη Σαμοθράκη και η σκηνή ερμηνεύτηκε ως η ανατροφή του Ιασίωνα, γιου του Διός και της Ηλέκτρας και, σύμφωνα με κάποιες γραπτές πηγές, αδελφού της Αρμονίας· ανάμεσα στις μορφές του αετώματος που αναγνωρίστηκαν περιλαμβάνεται και η Αρμονία (εικ. 3). Ωστόσο, η αποσπασματική κατάσταση των αετωματικών γλυπτών και η έλλειψη εικονογραφίας των θεοτήτων της Σαμοθράκης κάνουν τις ταυτίσεις των μορφών αβέβαιες. 

Τα παραπάνω αποτελούν τις όποιες αναφορές στην Αρμονία, στον γάμο της με τον Κάδμο και στη Σαμοθράκη μπορούμε να αντλήσουμε από την αρχαία φιλολογική μαρτυρία και την αρχαιολογική έρευνα του Ιερού των Μεγάλων Θεών. Αν και αποσπασματικές, εν μέρει διαφοροποιημένες, και όσο αφορά την αρχαιολογική έρευνα σε μεγάλο βαθμό υποθετικές, στοιχειοθετούν με σχετική ασφάλεια τη σχέση της Αρμονίας με τη Σαμοθράκη, τουλάχιστο έως την εμφάνιση του Κάδμου.

*** Το παραπάνω κείμενο που δημοσιεύουμε σήμερα σαν αρχή μια ομάδα πρωτοβουλίας φίλων της Σαμοθράκης, που πιστεύουμε ότι πρέπει να γίνει παγκόσμια γνωστή η μυθολογική εκδοχή της καταγωγής της ΑΡΜΟΝΙΑΣ ως Σαμοθρακίτισσας, απευθύνεται σε όλους όσους πιστεύουν ότι αυτό θα βοηθήσει το νησί μας, την ευρύτερη περιοχή της Θράκης, αλλά και ολόκληρη την Ελλάδα αφού ο όρος ΑΡΜΟΝΙΑ είναι γνωστός σε ολόκληρη την ανθρωπότητα και μάλιστα χωρίς να μεταφράζεται. Ο όρος ΑΡΜΟΝΙΑ υποδηλώνει την ομορφιά και την τελειότητα στις επιστήμες, στις τέχνες, στη ζωή στο περιβάλλον κ.ά.

Θα ακολουθήσει στη συνέχεια σύντομα και ένα κείμενο κάλεσμα - πρόσκληση, για να συντονίσουμε όλοι όσοι θα ενδιαφερθούν και θα πλαισιώσουν  την προσπάθειά μας για τα επόμενα βήματά μας.

Όσοι θεωρείτε ότι αυτό το εγχείρημα είναι χρήσιμο και μπορεί να τελεσφορήσει, στηρίξτε την πρωτοβουλία μας με όποιο τρόπο ο καθένας σας μπορεί. Ήδη έχουν δηλώσει την συμφωνία τους και τη συμπάθειά τους αρκετοί φίλοι, φίλες και θα συμπορευτούν μαζί μας σ' αυτόν τον σκοπό.

Για περισσότερες πληροφορίες στα τηλέφωνα του samothrakisarmonia.blogspot.com 

Τηλέφωνα 2551095214, 6974949838 mail samothrakisnea2.gmail.com