Η ομιλία της Κας Ευαγγελίας Βάβουρα στην λειτουργία της Παναγίας στη Χώρα παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας

Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας

<<Μέσα μας ζουν όλες οι ψυχές των προγόνων μας. Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί>> γράφει ο μεγάλος μας ποιητής Γιώργος Σεφέρης.

 Λαμπρή η σημερινή μέρα για τον τόπο μας, σπουδαία ιστορική στιγμή η ένωση με την μητέρα πατρίδα μετά από 433 χρόνια συνεχούς σκλαβιάς. Ας δούμε όμως ποια είναι η ιστορική διαδρομή αυτού του τόπου στο πέρασμα των αιώνων.

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι πρώτοι κάτοικοι της Σαμοθράκης είναι οι Πελασγοί οι οποίοι φέρνουν μαζί τους μια μυστηριακή θρησκεία που αναπτύχθηκε στα μεταγενέστερα χρόνια και καθιέρωσε τη Σαμοθράκη ως ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά κέντρα της αρχαιότητας. Ο αποικισμός από ελληνικά φύλλα στο νησί γίνεται περίπου το 700 π.Χ. από περιοχές της ΒΑ Μ. Ασίας ή της Λέσβου δηλαδή από Αιολείς. Ο Όμηρος εδώ στην κορυφή του Φεγγαριού φαντάστηκε τον Ποσειδώνα καθισμένο να βλέπει την Τροία και τα καράβια των Αχαιών και να παρακολουθεί την έκβαση του Τρωϊκού πολέμου.

 Η τέλεση των Καβειρίων Μυστηρίων προς τιμήν των Μεγάλων Θεών ανέδειξαν την Σαμοθράκη σε ένα πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο, ισάξιο με το ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Οι βασιλείς της Μακεδονίας και οι Πτολεμαίοι της Αιγύπτου έθεσαν το ιερό υπό την προστασία τους και το πλούτισαν με λατρευτικά κτήρια. Στο ιερό τούτο θα αναζητήσει καταφύγιο ο Περσέας, ο τελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας, μετά την ήττα του από τους Ρωμαίους, στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. και θα συλληφθεί από αυτούς.

Κατά την Ρωμαϊκή περίοδο οι Ρωμαίοι θα δείξουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το νησί μας, θεωρώντας ότι η Σαμοθράκη είναι ο τόπος της αρχικής προέλευσης του γένους τους, ταυτίζοντας τους Καβείρους με τους δικούς τους θεούς τους Πενάτες. Πολλοί Ρωμαίοι αξιωματούχοι αλλά και αυτοκράτορες θα μυηθούν στα μυστήρια των Μεγάλων Θεών. Επίσης η Σαμοθράκη είναι το πρώτο ευρωπαϊκό έδαφος που επισκέφθηκε το 54 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος. Τα αρχαία μυστήρια και η αρχαία θρησκεία εγκαταλείφθηκαν γύρω στον 4^ο αιώνα με την επικράτηση του Χριστιανισμού.

Το νησί μετά το τέλος του αρχαίου κόσμου πέφτει σε αφάνεια και σε οικονομικό μαρασμό. Κατά την Βυζαντινή περίοδο η Σαμοθράκη αναφέρεται ως τόπος εξορίας πολιτικών και θρησκευτικών αντιπάλων των αρχόντων του Βυζαντίου. Εδώ θα πεθάνει εξόριστος ο όσιος Θεοφάνης ο Ομολογητής, εξέχουσα πνευματική προσωπικότητα του Βυζαντίου. Κατά καιρούς δέχεται επιδρομές Σαρακηνών και άλλων πειρατών, ιδίως τον 9^ο μ.Χ. αιώνα αλλά και κατά τα μεταγενέστερα χρόνια, με συνέπεια την αποψίλωση του νησιού από ανθρώπινο δυναμικό.

 Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204 η Σαμοθράκη περιέρχεται στον λατίνο αυτοκράτορα Βαλδουίνο τον Α΄. Το 1430 περνά στην εξουσία του Γενοβέζικου οίκου των Gattilusi. Το 1459 ο Ζαγανός πασάς καταλαμβάνει τη Σαμοθράκη και στέλνει πολλούς αιχμάλωτους Σαμοθρακίτες στην Κωνσταντινούπολη για τον εποικισμό της πόλης. Το 1460 ο Σουλτάνος παραχωρεί τη Σαμοθράκη στον Δημήτριο Παλαιολόγο ο οποίος κατέχει το νησί για 6 χρόνια. Για λίγο διάστημα θα παραχωρηθεί στους Βενετούς και θα υποταχθεί οριστικά στους Τούρκους το 1479. Από τότε θα μείνει στα χέρια των Τούρκων με μια μικρή διακοπή από το 1770 – 1774 την περίοδο των Ορλωφικών που καταλαμβάνεται από τους Ρώσσους.

Το 1821 αποτελεί την σημαντικότερη χρονολογία για την ιστορία της Σαμοθράκης.

Τα μηνύματα της προετοιμασίας της Ελληνικής επανάστασης φτάνουν και στο νησί, καθώς κάποιοι από τους προεστούς που είχαν δοσοληψίες εμπορικές με την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, φαίνεται ότι μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία. Επίσης σύμφωνα με τον ιατροφιλόσοφο Ν. Φαρδύ( η σπουδαιότερη πνευματική προσωπικότητα του τόπου μας) ένα ελληνικό πλοίο προφανώς απόστολος της Φιλικής Εταιρείας περνάει από την Σαμοθράκη και ενημερώνει τους κατοίκους για τον Μεγάλο Ξεσηκωμό του Έθνους που πρόκειται να γίνει τον Μάρτιο. Οι Σαμοθρακίτες τότε συγκεντρώνουν όπλα και αρχίζουν να προγυμνάζονται στην σκοποβολή από ένα Σαμιώτη που βρισκόταν στο νησί. Στις 19 Απριλίου του 1821 αρνούνται να πληρώσουν τους φόρους στους Τούρκους. Στέλνεται από τους κατακτητές ως μεσάζοντας κάποιος Ίμβριος στην καταγωγή που ονομαζόταν Λογοθέτης. Σ’ αυτόν ο Δημογέροντας Χατζηγιώργης σαν άλλος Λεωνίδας, απάντησε: «Δοσίματα δεν έχουμε παρά μονάχα μολύβι και μπαρούτι. Είμαστε Έλληνες και προτιμούμε να πεθάνουμε παρά να είμαστε σκλάβοι».

 Τέσσερις μήνες μόνο έζησαν ελεύθεροι οι Σαμοθρακίτες. Την 1^η Σεπτεμβρίου του 1821 αποβιβάζονται στα νότια του νησιού στην θέση Μακρυλιές 2000 ένοπλοι Τούρκοι προερχόμενοι από την Τένεδο όπου βρισκόταν ο τουρκικός στόλος υπό τις διαταγές του ναυάρχου Καρά Αλή. Η πρώτη συμπλοκή γίνεται έξω από την Χώρα στη θέση Μύλοι. Στους γύρω λόφους από την Χώρα και συγκεκριμένα στον Κούκο και στον Βρυχό ταμπουρώνονται οι Σαμοθρακίτες με λιγοστά όπλα και ελάχιστα πολεμοφόδια. Σκοτώνεται ο Τούρκος σημαιοφόρος από τον Σαμιώτη, αλλά γρήγορα οι Τούρκοι σκοτώνουν ή συλλαμβάνουν τους λίγους πολεμιστές. Όταν άρχισαν να μπαίνουν στον οικισμό της Χώρας, οι νησιώτες κατέφυγαν έντρομοι στα βουνά. Η φρίκη και ο θάνατος απλώνονται παντού. Η Χώρα παραδίδεται στις φλόγες. Τους βανδαλισμούς των Τούρκων στην Χώρα περιγράφει ο Ίων Δραγούμης: «Τρείς μέρες βάσταξε το μακελειό. Οι Τούρκοι γυρεύοντας παντού ανθρώπους έμπαιναν στα σπίτια και τα ρήμαζαν. Όσους έβρισκαν τους χαλούσαν στο τόπο. Στην εκκλησία μπήκαν, τύφλωσαν τους Αγίους, άρπαξαν ότι πολύτιμο είχε σύντριψαν την Άγια Τράπεζα και ένας με την λόγχη του τρύπησε το Ευαγγέλιο πέρα-πέρα.». Οι Τούρκοι διατρέχουν τις πεδιάδες, ψάχνουν στα δάση, οι γυναίκες και τα παιδιά φορτώνονται στα πλοία για να οδηγηθούν στα σκλαβοπάζαρα. Θα βρουν τον Εφιάλτη – προδότη, έναν ντόπιο που ονομάζεται Κυριάκος, θα τον κάνουν λοχία – τσαούς και αυτός με δόλο θα οδηγήσει τους κρυμμένους Σαμοθρακίτες από τα βουνά στη Χώρα ξεγελώντας τους με την υπόσχεση, ότι οι Τούρκοι, δε θα τους πειράξουν. Και τότε αρχίζει η μεγάλη σφαγή. Κάτω από το επιβλητικό κάστρο της Χώρας στη θέση Εφκάς στην είσοδο του οικισμού σφαγιάστηκαν 700 άντρες νέοι και ηλικιωμένοι. Το αίμα θα τρέξει ποτάμι για να ποτίσει το δέντρο της λευτεριάς. Μεγαλειώδης η θυσία ενός τόσο μικρού τόπου όπως είναι η Σαμοθράκη. Με λιτότητα η λαϊκή Μούσα παραδίδει το φρικτό γεγονός:

                            «Σήμερα είναι Τρίτη και Πρωτοσταυρινιά

                             όπου μας εχαλάσαν οι Τούρκοι τα σκυλιά

                             που παίρναν τα κεφάλια και αφήναν τα κορμιά.

                             γεμίσαν τα σοκάκια και όλα τα στενά.»

Ερείπια θα αφήσουν πίσω τους οι Αγαρηνοί και ανθρώπους σε τραγική κατάσταση μέσα στις σπηλιές των βουνών. Φεύγοντας ο τουρκικός στόλος θα κρεμάσει αρκετούς αιχμαλώτους στα κατάρτια των πλοίων ώστε να εισέλθει με αυτά ως λάφυρα στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Η 1^η Σεπτεμβρίου θα είναι από τότε ημέρα «του Χαλασμού» για τους ντόπιους. Η Σαμοθράκη ερημώνεται. Όταν μετριούνται αυτοί που επέζησαν είναι μόνο 100. Σε λίγο επιστρέφουν άλλοι 300 που είχαν ξεφύγει με βάρκες και πλοιάρια. Πέντε από τους εξισλαμισθέντες αιχμαλώτους που πήραν οι Τούρκοι μαζί τους αργότερα γύρισαν στην Σαμοθράκη και επέστρεψαν στην χριστιανική πίστη. Οι Τούρκοι για τον λόγο αυτό  τους βασάνισαν και τους θανάτωσαν στη Μάκρη. Η εκκλησία τιμά την μνήμη τους την Κυριακή του Θωμά. Είναι οι 5 νεομάρτυρες της Σαμοθράκης. Άλλος Σαμοθρακίτης αιχμάλωτος από παιδί ο Νικόλαος Χατζηγιάννης, διοικητής στα Δαρδανέλια του Τουρκικού στρατού, όταν έμαθε την καταγωγή του γύρισε στο νησί και έδωσε το ξίφος του για να επαργυρώσουν ένα Ευαγγέλιο. Επιστρέφοντας στην Πόλη οι Τούρκοι τον θανάτωσαν για την πίστη του. Η Σαμοθράκη έμεινε στην Τουρκική κατοχή μέχρι τον Οκτώβρη του 1912.

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού πολέμου στρατηγική επιλογή για την Ελλάδα ήταν να υπερισχύσει στη θάλασσα και να ελέγχει την έξοδο από τα στενά των Δαρδανελίων. Για τον λόγο αυτό δόθηκε προτεραιότητα στην κατάληψη των νησιών Σαμοθράκης, Λήμνου, Άη Στράτη, Θάσου, Ίμβρου και Τενέδου. Ο Ελληνικός στόλος τα κατέλαβε όλα μέσα σε 12 μέρες. Η απελευθέρωση της Σαμοθράκης έγινε στις 19 Οκτωβρίου του 1912 ημέρα Παρασκευή και ώρα 10 π.μ. Ο ελληνικός στόλος, έχοντας αρχηγό τον θρυλικό Κουντουριώτη, φτάνει στο λιμάνι της Καμαριώτισσας όπου γίνεται η απόβαση του πεζοναυτικού τάγματος με οδηγό τον σημαιοφόρο Κωνσταντίνο Παναγιώτου. Καταλαμβάνεται το λιμεναρχείο και υψώνεται αμέσως η Ελληνική σημαία. Ο ενθουσιασμός των κατοίκων του μαρτυρικού νησιού θα κορυφωθεί όταν η Ελληνική σημαία θα κυματίσει στον ιστό του καμπαναριού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Χώρας, όπου βρισκόμαστε σήμερα. Οι λιγοστοί Τούρκοι παραδίδονται στον σημαιοφόρο Παναγιώτου. Η συγκίνηση των Σαμοθρακιτών είναι απερίγραπτη όταν τελείται η πανηγυρική δοξολογία της απελευθέρωσής τους. Η Ακαδημία Αθηνών τίμησε την Σαμοθράκη στις 23 Μαρτίου του 1980 γιατί «κατά τον αγώνα της Εθνεγερσίας έγινε ολοκαύτωμα από τον βάρβαρο Ασιάτη και γιατί δεν έπαυσε να αγωνίζεται για την Ελληνικότητά της». Από το 1912 και μετά η Σαμοθράκη θα παραμείνει ελεύθερη, με εξαίρεση την περίοδο της Βουλγαρικής κατοχής, ακολουθώντας την κοινή μοίρα του ελληνισμού.

 Η Σαμοθράκη μέχρι σήμερα δυστυχώς δεν έχει βρει τη θέση που της αξίζει στην ελληνική ιστορία. Η θυσία των Σαμοθρακιτών για την ελευθερία της πατρίδας μας δεν καταγράφεται σε κανένα σχολικό εγχειρίδιο. Εμείς οι Σαμοθρακίτες κρατώντας την συλλογική μας μνήμη αγωνιζόμαστε καθημερινά με στωικότητα πάνω σε αυτόν το βράχο που υψώνεται σχεδόν κάθετα από τη θάλασσα αιώνες τώρα γνωρίζοντας πολλές φορές την αδιαφορία και την κρατική αστοργία.

Εξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας

Η φετινή επέτειος της απελευθέρωσης της Σαμοθράκης είναι ιδιαίτερη γιατί βρίσκει το νησί μας αντιμέτωπο με μεγάλα προβλήματα. Πόσο πανηγυρική μπορεί να είναι μια ομιλία στις σημερινές συνθήκες; Ανατρέξαμε στην ιστορία μας, όπως πάντα κάνουμε εμείς οι Έλληνες, για να μπορέσουμε να σταθούμε όρθιοι και να παραδειγματιστούμε από την δύναμη των προγόνων μας. Μπορεί να λυγίζουμε κάποιες φορές όμως δεν πέφτουμε. Όπως λέει ο Ίων Δραγούμης:

«Οι ξένοι κατακτητές πέρασαν απ’ τον τόπο μας όπως περνούν πάνω από τον καθρέφτη οι ανθρώπινες μορφές. Πάνω που πίστευαν πως είχαν πια υποτάξει ολότελα το νησί και το είχαν παντοτινά δικό τους πάνω που φανταζόταν πως είχαν κάνει τους κατοίκους κατά τη δική τους κρυφή επιθυμία ξέπεφτε η εξουσία τους. Έφευγαν απ’ το νησί και έμειναν πάλι οι Σαμοθρακίτες ακέραιοι. Και ερχόταν και άλλοι και όριζαν το νησί, μα αυτό δεν άλλαζε μορφή και όπως τα βράχια του ήταν και έμειναν από γρανίτη έτσι και οι κάτοικοί του έμειναν Έλληνες».

Ευαγγελία Βάβουρα

. . . . . . . . . . . . . . . .

*** Η παραπάνω ομιλία εκφωνήθηκε στην εκκλησία της Παναγίας στη χώρα στην λειτουργία, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας και κρίθηκε από όσους την άκουσαν εξαιρετική και απολύτως κατάλληλη για την περίσταση. Να ληφθεί υπόψη ότι ο χρόνος που της δόθηκε ήταν 12' λεπτά. Την ευχαριστώ που ανταποκρίθηκε στο αίτημά μου και μου την "εμπιστεύτηκε" για δημοσίευση.

Σπιτάλας Βασίλης