Νάνσι Φρέιζερ: Η Αριστερά πρέπει να απεγκλωβιστεί από τον «προοδευτικό νεοφιλελευθερισμό»

Από υπερασπιστής των λαϊκών στρωμάτων, η Αριστερά αποτελεί σήμερα για πολλούς υποστηρικτές έναν ακόμη εταίρο του νεοφιλελευθερισμού, επισημαίνει η πανεπιστημιακός και συγγραφέας Νάνσι Φρέιζερ θεωρώντας την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ως αντίδραση σε αυτό το φαινόμενο. Μιλώντας στην «Αυγή» της Κυριακής η καθηγήτρια Φιλοσοφίας και Πολιτικής Θεωρίας στο New School της Νέας Υόρκης, περισσότερο γνωστή για το έργο της πάνω στο φεμινιστικό κίνημα, την πολιτική της ταυτότητας και την έννοια της δικαιοσύνης, αναφέρεται στις προκλήσεις για τη σύγχρονη Αριστερά και σχολιάζει μια σειρά εξελίξεις όπως το ιταλικό δημοψήφισμα και οι επικείμενες γαλλικές εκλογές. Η Αμερικανίδα διανοούμενη βρέθηκε στην Αθήνα για να συμμετάσχει σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς.

* Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ ήταν κάτι που σας εξέπληξε;

Για να πω τήν αλήθεια πίστεψα κι εγώ τις δημοσκοπήσεις. Έτσι πήγα για ύπνο περιμένοντας ότι πρόεδρος θα γινόταν η Χίλαρι Κλίντον. Από αυτή την άποψη, ήταν μια έκπληξη. Αν το εξετάσουμε όμως βαθύτερα, δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Και αυτό επειδή πιστεύω ότι βλέπουμε σήμερα σε παγκόσμια κλίμακα μια εξέγερση εναντίον αυτού που προσωπικά αποκαλώ «προοδευτικό νεοφιλελευθερισμό».
Είναι μια πολιτική που καταστρέφει το επίπεδο ζωής της εργατικής και της μεσαίας τάξης εδώ και 25 χρόνια. Και αυτό που περνά για Αριστερά στη χώρα μου δεν αντιτάχθηκε ποτέ με σοβαρό τρόπο σε αυτή την πολιτική. Επικεντρώθηκε σε ζητήματα όπως οι αμβλώσεις και οι γάμοι μεταξύ ομοφύλων. Παρά την προφανή σημασία τους, η επικέντρωση στα ζητήματα αυτά επέτρεψε να αγνοηθούν η τεράστια μετατόπιση προς τη χρηματιστικοποίηση και η καταστροφή του κατασκευαστικού τομέα και όλων των ανθρώπων που βασίζονταν σε αυτόν.
Επομένως μου φαινόταν ότι ήταν απλώς θέμα χρόνου -και η ψήφος για το Brexit ήταν ένα προανάκρουσμα- μέχρι να δούμε μια πραγματική εξέγερση. Ας μην ξεχνάμε και την προεκλογική εκστρατεία του Μπέρνι Σάντερς στις προκριματικές των Δημοκρατικών. Αυτό ήταν ένα είδος αριστερού λαϊκισμού και ήταν κάτι που με εξέπληξε περισσότερο, για να είμαι ειλικρινής.
Από την άλλη η Χίλαρι Κλίντον ήταν η χειρότερη δυνατή υποψήφια που θα μπορούσαν να επιλέξουν οι Δημοκρατικοί. Και η προεκλογική της καμπάνια ήταν εξίσου κακή. Αγνόησε εντελώς τα θέματα που έθιξε ο Μπέρνι Σάντερς και που απασχολούσαν σημαντική μερίδα της κοινωνίας και περιορίστηκε σε ένα είδος ηθικολογικής καταγγελίας του πόσο «κακός άνθρωπος» ήταν ο Ντόναλντ Τραμπ. Από αυτή την άποψη δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη το ότι έχασε.

* Πού αποδίδετε το ότι η υποψηφιότητα της Κλίντον δεν στηρίχτηκε τόσο από τις Αμερικανίδες ψηφοφόρους;
Πράγματι προκαλεί εντύπωση το ότι ο Τραμπ ψηφίστηκε τελικά από τις περισσότερες λευκές Αμερικανίδες. Πιστεύω ότι για να κατανοήσουμε το φαινόμενο θα πρέπει να ανατρέξουμε στην εκλογή του Μπάρακ Ομπάμα. Το 2008 υπήρξε αυθεντικός ενθουσιασμός για τη συμβολική σημασία της εκλογής στην προεδρία ενός Αφροαμερικανού σε μια χώρα που συγκροτήθηκε πάνω στη φυλετική δουλεία.
Και η ίδια η καμπάνια του Μπάρακ Ομπάμα ως υποψηφίου της «αλλαγής» γέννησε προσδοκίες ότι η εκλογή του θα υπερέβαινε αυτή τη συμβολική σημασία. Όλα αυτά όμως διαψεύστηκαν. Πιστεύω ότι ο αμερικανικός λαός διδάχτηκε κάτι από αυτή την εμπειρία. Ότι μια συμβολική νίκη δεν μεταφράζεται πάντοτε σε πραγματική αλλαγή. Έτσι οι ψηφοφόροι είδαν τι κρυβόταν πίσω από τον συμβολισμό της «πρώτης γυναίκας προέδρου».
Η Χίλαρι Κλίντον ήταν η υποψήφια της Γουόλ Στριτ και της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Ενσαρκώνει αυτό που αποκαλώ «προοδευτικό νεοφιλελευθερισμό», δηλαδή τον γάμο μιας εύπορης και φιλελεύθερης κοινωνικής ελίτ με τη Γουόλ Στριτ. Δεν είναι ένα είδος φεμινισμού που αφορά όλες τις γυναίκες. Και είναι κατανοητό γιατί πολλές δεν την εμπιστεύτηκαν.

* Πότε και με ποιον τρόπο συντελέστηκε αυτός ο "γάμος";
Πιστεύω ότι είναι μια διαδικασία που έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες. Από τη δεκαετία του 1960 αρχίσαμε να διακρίνουμε δύο παράλληλους αγώνες. Από τη μία είχες τα κινήματα των Αφροαμερικανών, των ισπανόφωνων, των γυναικών και των ομοφυλοφίλων, που υποστήριζαν σε γενικές γραμμές ότι το «αμερικανικό όνειρο» που θεμελιώθηκε στο Νιου Ντιλ δεν μπορούσε να εκπληρωθεί εις βάρος τους. Υποστήριζαν δικαίως ότι η αμερικανική εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας εμπεριείχε βασικές διακρίσεις εις βάρος των μειονοτήτων.
Την ίδια ώρα συνέβαινε και κάτι άλλο, εντελώς ασύνδετο. Η μετατόπιση προς τη χρηματιστικοποίηση, η αποβιομηχάνιση, η μετακίνηση κατασκευαστικών μονάδων σε χώρες της περιφέρειας του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, η επίθεση κατά των συνδικάτων, η μείωση των πραγματικών μισθών, σε τελική ανάλυση η ταπείνωση του επιπέδου ζωής της μεγάλης πλειονότητας των Αμερικανών που το Νιου Ντιλ είχε φέρει στο επίκεντρο του αμερικανικού ονείρου. Ήταν η Αμερική των λευκών μεταναστών.
Όταν οι δύο αυτές μορφές διεκδικήσεων, εκείνες των νέων κοινωνικών κινημάτων και εκείνες που αφορούσαν την πολιτική οικονομία, έφτασαν κάποια στιγμή να συγκρουστούν, τότε -όπως συμβαίνει και στην πυρηνική φυσική- απελευθερώθηκαν διάφορα παράξενα «σωματιδία». Ένα από αυτά ήταν και ο προοδευτικός νεοφιλελευθερισμός. Ένα κομμάτι των κοινωνικών κινημάτων είχε ήδη χάσει τον ριζοσπαστικό χαρακτήρα τους και είχε εγκαταλείψει οποιαδήποτε μορφή κριτικής στον αμερικανικό καπιταλισμό. Ουσιαστικά είχαν μετατραπεί σε «ομάδες πίεσης» που διεκδικούσαν τη θέση τους στη φιλελεύθερη τάξη.
Έτσι η αξιοκρατία πήρε τη θέση της ισότητας. Ήταν πια ένας αγώνας για την απομάκρυνση των εμποδίων που συναντούσαν στην ανοδική τους πορεία οι ταλαντούχοι, μορφωμένοι και συνήθως εύποροι εκπρόσωποί τους. Και αυτό τελικά καταλήξαμε να το θεωρούμε ισότητα χάνοντας έτσι την ευκαιρία να δούμε το θεμελιώδες λάθος μιας κοινωνίας που βασίζεται στην κουλτούρα του «ο νικητής τα παίρνει όλα».
Οι προοδευτικοί ήταν πια επιτυχημένα στελέχη της Γουόλ Στριτ, της Σίλικον Βάλεϊ ή του Χόλιγουντ, ενώ οι άνθρωποι του πρώην κατασκευαστικού τομέα έγιναν οι συντηρητικοί και οι καθυστερημένοι, το «καλάθι με τους αξιοθρήνητους», όπως τους αποκάλεσε η Χίλαρι Κλίντον. Αυτή η δυναμική διαμόρφωσε τελικά τις εκλογές: ο προοδευτικός νεοφιλελευθερισμός απο τη μια πλευρά και ο αντιδραστικός λαϊκισμός από την άλλη.

* Πολλοί θεωρούν ότι η εκλογή Τραμπ, το Brexit και το ιταλικό δημοψήφισμα αποτελούν μορφές αμφισβήτησης της παγκοσμιοποίησης...
Το αποτέλεσμα του ιταλικού δημοψηφίσματος ήταν οπωσδήποτε ένα ακόμη πλήγμα στην ηγεμονία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Η πολιτική μετατόπιση στην Ευρώπη δείχνει να στρέφεται εναντίον της παγκοσμιοποίησης. Με την εξαίρεση όμως της χώρας σας και της Ισπανίας, οι αντιδράσεις είναι συνήθως σε δεξιά κατεύθυνση. Νομίζω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε έναν μακρύ αγώνα. Ο Τραμπ μάλλον θα απογοητεύσει πολύ σύντομα τους ψηφοφόρους του, καθώς πολύ δύσκολα θα υλοποιήσει τις υποσχέσεις του για ένα νέο Νιου Ντιλ και την ανασυγκρότηση του κατασκευαστικού τομέα. Αν η Αριστερά μπορέσει να ανασυνταχθεί, τότε μπορεί να έχει τη δική της ευκαιρία. Πιστεύω ότι η εποχή μας θυμίζει από πολλές απόψεις τη δεκαετία του 1920, όταν είχαμε όλη αυτή την έξαρση του εθνικισμού και προστατευτισμού. Οι εμπορικοί πόλεμοι εξελίσσονται συχνά σε πραγματικούς πολέμους. Οπότε το να είναι κανείς γενικώς κατά της παγκοσμιοποίησης και όχι κατά της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης δεν αποτελεί πολιτικό πρόγραμμα.

* Πώς σχολιάζετε αυτή τη συνεχή μετατόπιση προς τα δεξιά; Στις γαλλικές εκλογές που θα διεξαχθούν σε λίγους μήνες, για παράδειγμα, όλες οι προβλέψεις φέρνουν αντιμέτωπους στον δεύτερο γύρο τον Φιγιόν και τη Λεπέν...
Το παράδειγμα της Γαλλίας είναι, νομίζω, αρκετά ενδεικτικό. Δείτε τους Σοσιαλιστές. Το κόμμα τους είναι πλέον μια έρημος. Δεν είχαν ούτε μια νέα ιδέα τα τελευταία 30 χρόνια. Η Αριστερά είναι απούσα εδώ και πολύ καιρό και πιστεύω ότι αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μετατροπή της σε έναν φιλελεύθερο, αξιοκρατικό μηχανισμό κατά των διακρίσεων. Έτσι, όταν ο κόσμος σκέφτεται για την Αριστερά, σκέφτεται αντιρατσιστικές, φεμινιστικές οργανώσεις ή κινήματα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων. Όχι εργατικά σωματεία. Όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα είναι εδώ και πολλά χρόνια νεοφιλελεύθερα. Οι Γάλλοι ψηφοφόροι θα αντιμετωπίσουν στον δεύτερο γύρο τρομακτικές πιέσεις να συνταχθούν πίσω από το νεοφιλελεύθερο υποψήφιο. Το ίδιο συνέβη και στις ΗΠΑ. Όμως πιστεύω ότι η Αριστερά πρέπει να έχει ανεξάρτητη φωνή. Διαφορετικά απλώς ενισχύει την αντίληψη ότι αποτελεί πια τον εταίρο του νεοφιλελευθερισμού. Και δυστυχώς πολλοί άνθρωποι πια το πιστεύουν.

* Σας προκαλεί εντύπωση το ότι το τελευταίο διάστημα την "πολιτική της ταυτότητας" έχει υιοθετήσει και η Ακροδεξιά;
Ασφαλώς και το κάνουν. Είδαν ότι η μέθοδος αποδίδει, οπότε σκέφτηκαν να την αξιοποιήσουν για τους δικούς τους σκοπούς. Δείτε την εναλλακτική δεξιά στη χώρα μου, που στην ουσία είναι ένα κίνημα λευκού εθνικισμού. Κάποτε οι εκπρόσωποί του μιλούσαν για τη «σιωπηρή πλειοψηφία», σήμερα παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως μειονότητα που πολιορκείται από όλες τις πλευρές. Αυτό δίνει έναν διαφορετικό συναισθηματικό τόνο και επιτρέπει σε ανθρώπους που βρίσκονται σε σύγχυση, αισθάνονται πληγωμένοι ή υποφέρουν να αισθανθούν ότι απευθύνεται σε αυτούς. Γιατί είναι κάτι που απευθύνεται σε ανθρώπους που χάνουν, τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης.

* Πώς μπορεί η Αριστερά να πάρει ξανά μαζί της αυτούς τους ανθρώπους;
Στην περίπτωση των ΗΠΑ πρέπει να κάνει το αντίθετο από αυτό που έκανε η Κλίντον. Δηλαδή να τους επικρίνει για το πόσο κακές είναι οι αντιλήψεις τους. Αντιθέτως, ο Μπέρνι Σάντερς αναγνώρισε τα προβλήματα τους και τους είπε «έχετε δίκιο, το σύστημα πράγματι λειτουργεί εις βάρος σας». Νομίζω ότι είναι μεγάλο λάθος να θεωρείς κάποιους ανθρώπους ανεπανόρθωτους ρατσιστές ή χαμένη υπόθεση. Πρέπει να συνδεθείς μαζί τους σε ανθρώπινο επίπεδο και να αναγνωρίσεις τα προβλήματα και τις ανησυχίες τους. Και έπειτα να τους δώσεις μια διαφορετική ερμηνεία και αφήγηση για την αιτία τους. Δεν είναι οι μετανάστες, δεν είναι οι μαύροι, δεν είναι οι φεμινίστριες. Είναι η Γουόλ Στριτ, η χρηματιστικοποίηση, η καταστροφή των συνδικάτων.
Η άποψή μου είναι πως έχουμε τρεις βασικές δυνάμεις που συγκρούονται στην πρόσφατη ιστορία. Από τη μία είναι ο νεοφιλελευθερισμός και η χρηματιστικοποίηση, από την άλλη ο αγώνας για κοινωνική προστασία και υπάρχει και μια τριτη δύναμη, ο αγώνας για τη χειραφέτηση που παίρνει διάφορες μορφές. Συνήθως οι δύο συμμαχούν εναντίον της τρίτης. Στο Νιου Ντιλ υπήρξε μια συμμαχία των αγορών με την κοινωνική προστασία εις βάρος της χειραφέτησης. Σήμερα έχουμε μια ακόμη πιο διεστραμμένη συμμαχία, τις αγορές με τη μορφή της χρηματιστικοποίησης και τη χειραφέτηση με τη μορφή της φιλελεύθερης αξιοκρατίας. Οι δυο τους στρέφονται εναντίον της κοινωνικής προστασίας. Και ο Τραμπ είναι ο εκφραστής αυτής της συμμαχίας.
Τι θα μπορούσε να κάνει η Αριστερά; Να δοκιμάσει το μόνο που δεν έχει δοκιμαστεί μέχρι σήμερα, τη συμμαχία της χειραφέτησης με την κοινωνική προστασία εναντίον της τρίτης δύναμης. Και για να το πετύχεις αυτό θα πρέπει σήμερα να διαχωρίσεις την εκλογική βάση του Τραμπ από τους πραγματικούς ρατσιστές και φασίστες. Κάτι αντίστοιχο πρέπει να γίνει όμως και στα αντιρατσιστικά ή τα φεμινιστικά κινήματα. Να διαχωρίσεις τους πραγματικούς προοδευτικούς από εκείνους που έχουν απόλυτη άγνοια για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί ο καπιταλισμός. Είναι κάτι που προϋποθέτει νέους τρόπους οργάνωσης, νέους τρόπους αφήγησης.

* Πώς βλέπετε την ευρωπαϊκή Αριστερά;
Βρίσκομαι εδώ για να μάθω περισσότερα. Γνωρίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει βαθιές πολιτικές ρίζες, ενώ στην Ισπανία το Podemos είναι μάλλον διαφορετική περίπτωση καθώς προέρχεται από το πρόσφατο κίνημα των Indignados. Περισσότερο οικεία μου είναι η περίπτωση του Κόρμπιν στη Βρετανία. Υπάρχουν αναλογίες με την περίπτωση του Σάντερς. Θα έλεγα όμως ότι και οι δυο τους αποτελούν περισσότερο σύμβολα της επιθυμίας για μια νέα Αριστερά παρά πραγματικούς εκπροσώπους της.
Συνέντευξη στον ΜΙΧΑΛΗ ΤΡΙΚΚΑ

avgi.gr